Στο σωφρονιστικό κατάστημα της κωμόπολης Μάριον, στο Ιλινόις των ΗΠΑ, σε μια ειδική πτέρυγα γνωστή μεταξύ εγκλείστων ως «Μικρό Γκουαντάναμο» κρατούνταν επί χρόνια ένας εύσωμος μουστακαλής άνδρας, γνώστης τουλάχιστον έξι γλωσσών. Ο επονομαζόμενος «Εμπορος του Θανάτου» εξέτιε ποινή κάθειρξης 25 ετών, έχοντας καταφέρει, πριν τη σύλληψή του, να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία λαθρεμπορίου όπλων που εκτεινόταν σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ο άνδρας αυτός ονομάζεται Βίκτορ Μπουτ, κατάγεται από τη Ρωσία και στη Μόσχα επιθυμούσαν διακαώς να επιστρέψει με κάποιο τρόπο στην πατρίδα. Το οποίο συνέβη τελικά. Την Πέμπτη, ο μεγαλολαθρέμπορος όπλων ανταλλάχθηκε με την αμερικανίδα καλαθοσφαιρίστρια Μπρίτνεϊ Γκράινερ, η οποία κρατούνταν στη Ρωσία από τον περασμένο Φεβρουάριο, έχοντας καταδικαστεί για κατοχή ναρκωτικών.
Σε εκτενές ρεπορτάζ τους, οι Ανταμ Τέιλορ και Κλερ Πάρκερ της Washington Post γράφουν πως το γεγονός ότι η Μόσχα ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη του Βίκτορ Μπουτ ήταν γνωστό εδώ και πολύ καιρό. Μετά τη σύλληψή του στην Ταϊλανδή, το 2008, στο πλαίσιο ειδικής επιχείρησης της αμερικανικής Διεύθυνσης Δίωξης Ναρκωτικών (DEA), Ρώσοι αξιωματούχοι διαμαρτυρήθηκαν πολλές φορές για τον τρόπο αντιμετώπισής τους από τις αμερικανικές αρχές.
Και τον περασμένο Ιούλιο, ο Στιβ Ζίσου, ένας από τους δικηγόρους του Μπουτ, στη Νέα Υόρκη, είχε προειδοποιήσει πως «δεν πρόκειται να ανταλλαχθούν Αμερικανοί εάν ο Βίκτορ Μπουτ δεν αποσταλεί στη Ρωσία». Εξακολουθεί, όμως, να μην είναι ξεκάθαρο γιατί η Ρωσία νοιαζόταν τόσο πολύ για αυτόν τον άνδρα. Ερωτηθείς σχετικά τον περασμένο Ιούλιο, στη Σύνοδο Ασφαλείας του Ασπεν, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν είχε απαντήσει: «Αυτή είναι μια καλή ερώτηση».
Όσον αφορά την ανταλλαγή αυτή καθαυτή, «όπως επισήμαινα εδώ και καιρό, δεδομένων των 15 ετών που ο Βίκτορ Μπουτ ήταν υπό κράτηση, από τότε που η κυβέρνηση των ΗΠΑ τον έβαλε στο στόχαστρο, το 2006, η ανταλλαγή του με την Μπρίτνεϊ Γκράινερ, η οποία κρατήθηκε μόνο για λίγους μήνες, είναι δίκαιη», υποστήριξε ο Νεοϋορκέζος δικηγόρος του Ρώσου μεγαλεμπόρου όπλων, μιλώντας στην Washington Post.
Η Ρωσία υποστήριζε ότι η DEA επεδίωξε και κατάφερε να παγιδεύσει τον Μπουτ, ωστόσο, σύμφωνα με πολλούς Αμερικάνους αξιωματούχους και αναλυτές, η αντίδραση της Μόσχας δεν σχετιζόταν τόσο με την υπόθεση, όσο με τους στενούς δεσμούς του Μπουτ με τη στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας.
«Παρότι λιγότερο γνωστή από την KGB και τη διάδοχό της FSB, η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας, κοινώς γνωστή ως GRU, φέρεται ότι αναλαμβάνει πιο τολμηρές και επικίνδυνες αποστολές. Τα τελευταία χρόνια έχει κατηγορηθεί για τα πάντα, από κυβερνοεπιθέσεις σε εκλογικές διαδικασίες έως δολοφονίες αντιφρονούντων», συνοψίζουν οι Αμερικάνοι δημοσιογράφοι.
Επιπλέον, οι ΗΠΑ θεωρούν πως ο Μπουτ θα μπορούσε να έχει στενές σχέσεις και με τον Ιγκόρ Σέτσιν, πρώην αντιπρόεδρο της κυβέρνησης της Ρωσίας και στενό συνεργάτη του Βλαντίμιρ Πούτιν. Αμφότεροι υπηρέτησαν στον σοβιετικό στρατό στην Αφρική κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980.
Όμως, ο Μπουτ υποστηρίζει πως δεν τον γνωρίζει καν, ενώ αρνείται και οποιαδήποτε σχέση με την GRU. «Αλλά αυτή η σιωπή θα μπορούσε να είναι η ουσία. Ο έμπορος όπλων αρνήθηκε να συνεργαστεί με τις αρχές των ΗΠΑ, παρ’ όλο που βρισκόταν για πάνω από μια δεκαετία απομονωμένος και μόνος σε ένα κελί, χιλιάδες μίλια μακριά από το σπίτι του στη Μόσχα.
Αυτή η σιωπή έπρεπε να ανταμειφθεί», γράφουν οι Ανταμ Τέιλορ και Κλερ Πάρκερ. Μιλώντας στην Washington Post, o Σάιμον Σαρατζιάν από το Belfer Center for Science and International Affairs του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ εξήγησε πως ο Μπουτ δεν θα μπορούσε ποτέ να στήσει μια τόσο μεγάλη επιχείρηση λαθρεμπορίου όπλων δίχως κάποιας μορφής κρατική προστασία.
Ωστόσο, φαίνεται πως δεν αποκάλυψε το παραμικρό. Γι’ αυτό οι Ρώσοι τον ήθελαν πάση θυσία πίσω: για να εξασφαλίσουν ότι όλα όσα γνωρίζει ο Μπουτ δεν θα τα μάθουν ποτέ οι Αμερικανοί. Η απελευθέρωση και ο επαναπατρισμός του Μπουτ θα μπορούσαν να αποτελούν συγχρόνως και ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς άλλους που θα μπορούσαν να μπλέξουν με τους Αμερικανούς (και όχι μόνο) ότι «η πατρίδα δεν θα τους ξεχάσει», όπως εξήγησε πρόσφατα ο βρετανός Μαρκ Γκαλεότι, κορυφαίος ειδικός σε ρωσικά ζητήματα.
Πάντως, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών χαιρέτησε την απελευθέρωση του μεγαλέμπορου όπλων, λέγοντας ότι ο Βίκτορ Μπουτ «επέστρεψε στην πατρίδα του». «Δόξα τω Θεώ που έγινε αυτή η ανταλλαγή» είπε η Μαρία Μπούτινα, μέλος της Δούμας, μιλώντας στο Zvezda, το έντυπο του ρωσικού υπουργείου Άμυνας. «Είμαι χαρούμενη, η καρδιά μου κελαηδάει.
Δεν εγκαταλείπουμε τους δικούς μας ανθρώπους». «Εχουμε μια ειδική λέξη στη ρωσική γλώσσα για άτομα όπως ο Μπουτ: “svoi” – σημαίνει “κάποιος από εμάς”. Είναι κάποιος που εργάστηκε για την πατρίδα, τουλάχιστον στα μάτια (της κυβέρνησης)», είχε αναφέρει πριν από μερικούς μήνες η Τατιάνα Στανόβαγια, ιδρύτρια του R.Politik, ερωτηθείσα σχετικά με το ενδιαφέρον της Μόσχας για τον «Έμπορο του Θανάτου». Ο Βίκτορ Μπουτ, ο οποίος έχει πει σε συνεντεύξεις του ότι γεννήθηκε στο Τατζικιστάν το 1967, σπούδασε γλώσσες στο Σοβιετικό Στρατιωτικό Ινστιτούτο Ξένων Γλωσσών στη Μόσχα.
Έχει αναφέρει επίσης ότι του ασκήθηκαν πιέσεις ούτως ώστε να μάθει πορτογαλικά, ενώ στη συνέχεια εστάλη στην Ανγκόλα για να εργαστεί ως μεταφραστής στη σοβιετική αεροπορία. «Τα στρατιωτικά ιδρύματα ήταν βασικοί χώροι στρατολόγησης για την GRU, λένε οι ειδικοί (η πιο εκλεπτυσμένη KGB, εν τω μεταξύ, εστίαζε στα πανεπιστήμια).
Και ενώ οι δεσμοί του Μπουτ με τον Σέτσιν δεν είναι ξεκάθαροι, και οι δύο σπούδασαν πορτογαλικά και βρέθηκαν την ίδια περίοδο με τον σοβιετικό στρατό στη Μοζαμβίκη», αναφέρουν οι δημοσιογράφοι της Washington Post. Λίγο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, ο Μπουτ, όπως πολλοί άλλοι, έσπευσε να επωφεληθεί από το χάος στήνοντας μια επιχείρηση αερομεταφορών, με έναν μικρό στόλο αεροπλάνων Antonov An-8, και –όντας διατεθειμένος να ριψοκινδυνεύει πολύ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον– πετώντας σε εμπόλεμες ζώνες ή αποτυχημένα κράτη.
Όμως, στο να καταστεί ο πιο πετυχημένος έμπορος όπλων της εποχής του δεν συνέλαβαν τόσο τα πεπαλαιωμένα Antonov, αλλά το ότι γνώριζε τι απέγιναν, ή μάλλον που βρίσκονταν, τα τεράστια αποθέματα όπλων της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. «Μετέφερε όπλα επί μια δεκαετία, από μέρη όπως η Ουκρανία», είπε ο Ντάγκλας Φαράχ, πρόεδρος της συμβουλευτικής εταιρείας ασφάλειας IBI Consultants και (συν)συγγραφέας ενός βιβλίου για τον Μπουτ.
Εως το 2000, ο Βίκτορ Μπουτ είχε καταφέρει να καταστεί ένας από τους πιο διαβόητους εμπόρους όπλων στον κόσμο. «Έμπορο του Θανάτου» δεν τον επονόμασαν τα ΜΜΕ, αλλά ο Πίτερ Χέιν, υφυπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας για την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία την περίοδο 1999-2001. Μέχρι και ο ΟΗΕ έφτασε στο σημείο να τον κατονομάσει για την προμήθεια βαρέως οπλισμού σε ένα αντάρτικο κίνημα στην Ανγκόλα, καθώς και στον Τσαρλς Τέιλορ της Λιβερίας, αλλά και για την εμπλοκή του στη συνέχεια σε έναν θανατηφόρο εμφύλιο πόλεμο στη γειτονική Σιέρα Λεόνε.
Μιλώντας στην Washington Post, o Λι Βολόσκι, πρώην διπλωμάτης και αξιωματούχος εθνικής ασφάλειας στην κυβέρνηση Κλίντον, που πρωτοστάτησε στις προσπάθειες με στόχο τη διάλυση του δικτύου του Μπουτ, εξήγησε πως ο ρώσος έμπορος όπλων είχε αρχίσει να απασχολεί τις ΗΠΑ επειδή οι δραστηριότητές του υπονόμευαν τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Κλίντον σε ολόκληρη την Αφρική. «Σε ορισμένες περιπτώσεις εξόπλιζε αμφότερες τις εμπόλεμες πλευρές», ανέφερε ενδεικτικά.
Λόγω των αυξανόμενων διεθνών πιέσεων, περιλαμβανομένου και ενός εντάλματος σύλληψης που εξέδωσε το 2002 η Interpol, o Μπουτ αποφάσισε να επιστρέψει στη Μόσχα και να περιορίσει σημαντικά τις δραστηριότητές του. «Ζούσε στο Γκολίτσινο, μια μικρή πόλη έξω από τη Μόσχα. Ένας φίλος που τον επισκέφθηκε στο σπίτι του το 2008, ανέφερε στη συνέχεια ότι ήταν γεμάτο βιβλία, ενώ υπήρχε και ένα DVD της ταινίας “Lord of War” του 2005, με τον Νίκολας Κέιτζ, πηγή έμπνευσης της οποίας φέρεται να ήταν η ζωή του Μπουτ», αναφέρουν οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι.
Δυστυχώς, όμως, για τον Μπουτ, «αυτός ο καλεσμένος – ο πρώην πράκτορας των νοτιοαφρικανικών μυστικών υπηρεσιών Αντριου Σμάλιαν – εργαζόταν για την DEA», προσθέτουν. Ο Μπουτ συνελήφθη αργότερα στην Ταϊλάνδη, όπου είχε καταγραφεί κρυφά από την DEA να οργανώνει την αγορά 100 πυραύλων εδάφους-αέρος, 20.000 τυφεκίων AK-47, 20.000 χειροβομβίδων, 740 όλμων, 350 τυφεκίων ελεύθερων σκοπευτών, πέντε τόνων εκρηκτικών υλών και 10 εκατομμυρίων σφαιρών για λογαριασμό ανθρώπων που νόμιζε ότι ήταν πράκτορες των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC).
Η επιχείρηση της DEA στην Κολομβία συνέβαλε στο να ξεπεραστεί ένα βασικό εμπόδιο που καλούνταν να αντιμετωπίσουν οι αμερικανικές διωκτικές αρχές: ο Μπουτ δεν είχε παραβιάσει κανέναν νόμο των ΗΠΑ. Ωστόσο, το 2011, ομοσπονδιακό δικαστήριο της Νέας Υόρκης τον κήρυξε ένοχο για πλήθος κατηγοριών, ακόμη και για συνωμοσία με στόχο τον φόνο Αμερικανών πολιτών, γεγονός που εξόργισε τους Ρώσους.
Δεν γνώριζαν, ωστόσο, ακόμη ότι κατά τη συνομιλία του με τους πράκτορες της DEA ο Βίκτορ Μπουτ είχε αποκαλύψει πως δεν ήταν ένας απλός επιχειρηματίας. Οταν οι πράκτορες που υποδύονταν τους αγοραστές της FARC ανέφεραν ότι τα όπλα επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν εναντίον πιλότων της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ που συνεργάζονται με την κυβέρνηση της Κολομβίας, ο Μπουτ απάντησε πως είχαν «τον ίδιο εχθρό». «Αυτό δεν είναι μπίζνες. Αυτό είναι ο αγώνας μου», είχε εξηγήσει.
